了凡四训注音版

了li ǎo 凡f án 四s ì 训x ùn

一y ī、 立l ì 命m ìng 之zh ī 学xu é

余y ú 童t óng 年ni án 丧s àng 父f ù ，老l ǎo 母m ǔ 命m ìng 弃q ì 举j ǔ 业y è 学xu é 医y ī ，谓w èi 可k ě 以y ǐ 养y ǎng 生sh ēng ，可k ě 以y ǐ 济j ì 人r én ，且qi ě 习x í 一y í 艺y ì 以y ǐ 成ch éng 名m íng ，尔ěr 父f ù 夙s ù 心x īn 也y ě

。

后h òu 余y ú 在z ài 慈c í 云y ún 寺s ì 遇y ù 一y ī 老l ǎo 者zh ě ，修xi ū 髯r án 伟w ěi 貌m ào ，飘pi āo 飘pi āo 若ru ò 仙xi ān 。余y ú 敬j ìng 礼l ǐ 之zh ī ，语y ù 余y ú 曰yu ē ：“ 子z ǐ 仕sh ì 路l ù 中zh ōng 人r én 也y ě ，明m íng 年ni án 即j í 进j ìn 学xu é 。何h é 不b ù 读d ú 书sh ū ？”余y ú 告g ào 以y ǐ 故g ù ，并b ìng 叩k òu 老l ǎo 者zh ě 姓x ìng 氏sh ì 里l ǐ 居j ū

。曰yu ē ：“ 吾w ú 姓x ìng 孔k ǒng ，云y ún 南n án 人r én 也y ě 。得d é 邵sh ào 子z ǐ 《皇hu áng 极j í 数sh ù 正zh èng 传zhu ǎn 》 ，数sh ù 该g āi 传chu án 汝r ǔ 。”余y ú 引y ǐn 之zh ī 归gu ī ，告g ào 母m ǔ 。母m ǔ 曰yu ē ：“ 善sh àn 待d ài 之zh ī 。” 试sh ì 其q í 数sh ù ，纤xi ān 悉x ī 皆ji ē 验y àn 。余y ú 遂su ì 起q ǐ 读d ú 书sh ū 之zh ī 念ni àn 。谋m óu 之zh ī 表bi ǎo 兄xi ōng 沈sh ěn 称ch ēng ，言y án ： “郁y ù 海h ǎi 谷g ǔ 先xi ān 生sh ēng ，在z ài 沈sh ěn 友y ǒu 夫f ū 家ji ā 开k āi 馆gu ǎn

。我w ǒ 送s òng 汝r ǔ 寄j ì 学xu é 甚sh èn 便bi àn 。”余y ú 遂su ì 礼l ǐ 郁y ù 为w éi 师sh ī

。

孔k ǒng 为w èi 余y ú 起q ǐ 数sh ù。县xi àn 考k ǎo 童t óng 生sh ēng ，当d āng 十sh í 四s ì 名m íng ，府f ǔ 考k ǎo 七q ī 十sh í 一y ī 名m íng ，提t í 学xu é 考k ǎo 第d ì 九ji ǔ 名m íng 。明m íng 年ni án 赴f ù 考k ǎo ，三s ān 处ch ù 名m íng 数sh ù

皆ji ē 合h é

。

复f ù 为w èi 卜b ǔ 终zh ōng 身sh ēn 休xi ū 咎ji ù ，言y án 某m ǒu 年ni án 考k ǎo 第d ì 几j ǐ 名m íng ，某m ǒu 年ni án 当d āng 补b ǔ 廪l ǐn ，某m ǒu 年ni án 当d āng 贡g òng 。贡g òng 后h òu 某m ǒu 年ni án 当d āng 选xu ǎn 四s ì 川chu ān 一y í 大d à 尹y ǐn ，在z ài 任r èn 三s ān 年ni án 半b àn ，即j í 宜y í 告g ào 归gu ī 。五w ǔ 十sh í 三s ān 岁su ì 八b ā 月yu è 十sh í 四s ì 日r ì 丑ch ǒu 时sh í ，当d āng 终zh ōng 于y ú 正zh èng 寝q ǐn 。惜x ī 无w ú 子z ǐ 。余y ú 备b èi 录l ù 而ér 谨j ǐn 记j ì 之zh ī

。

自z ì 此c ǐ 以y ǐ 后h òu ，凡f án 遇y ù 考k ǎo 校ji ào ，其q í 名m íng 数sh ù 先xi ān 后h òu ，皆ji ē 不b ù 出ch ū 孔k ǒng 公g ōng 所su ǒ 悬xu án 定d ìng 者zh ě 。独d ú 算su àn 余y ú 食sh í 廪l ǐn 米m ǐ。 九ji ǔ 十sh í 一y ī 石d àn 五w ǔ 斗d òu 当d āng 出ch ū 贡g òng 。及j í 食sh í 米m ǐ 七q ī 十sh í 余y ú 石d àn ，屠t ú 宗z ōng 师sh ī 即j í 批p ī 准zh ǔn 补b ǔ 贡g òng 。余y ú 窃qi è 疑y í 之zh ī 。后h òu 果gu ǒ 为w éi 署sh ǔ 印y ìn 杨y áng 公g ōng 所su ǒ 驳b ó 。直zh í 至zh ì 丁d īng 卯m ǎo 年ni án (西x ī 元yu án 1567年ni án )，殷y īn 秋qi ū 溟m íng 宗z ōng 师sh ī 见ji àn 余y ú 场ch ǎng 中zh ōng 备b èi 卷ju ǎn 叹t àn 曰yu ē

：“ 五w ǔ 策c è 即j í 五w ǔ 篇pi ān 奏z òu 议y ì 也y ě 。岂q ǐ 可k ě 使sh ǐ 博b ó 洽qi à 淹y ān 贯gu àn 之zh ī 儒r ú ，老l ǎo 于y ú 窗chu āng 下xi à 乎h ū ？”遂su ì 依y ī 县xi àn 申sh ēn 文w én 准zh ǔn 贡g òng 。连li án 前qi án 食sh í 米m ǐ 计j ì 之zh ī ，实sh í 九ji ǔ 十sh í 一y ī 石d àn 五w ǔ 斗d ǒu 也y ě

。

余y ú 因y īn 此c ǐ 益y ì 信x ìn 进j ìn 退tu ì 有y ǒu 命m ìng ，迟ch í 速s ù 有y ǒu 时sh í ，澹d àn 然r án 无w ú 求qi ú

矣y ǐ

！

贡g òng 入r ù 燕y ān 都d ōu ，留li ú 京j īng 一y ì 年ni án 。终zh ōng 日r ì 静j ìng 坐zu ò ，不b ú 阅yu è 文w én 字z ì

。己j ǐ 巳s ì (西x ī 元yu án 1569年ni án )归gu ī 游y óu 南n án 雍y ōng ，未w èi 入r ù 监ji ān ，先xi ān 访f ǎng 云y ún 谷g ǔ 会hu ì 禅ch án 师sh ī 于y ú 栖q ī 霞xi á 山sh ān 中zh ōng 。对du ì 坐zu ò 一y í 室sh ì ，凡f án 三s ān 昼zh òu 夜y è 不b ù 瞑m íng 目m ù

。

云y ún 谷g ǔ 问w èn 曰yu ē ：“ 凡f án 人r én 所su ǒ 以y ǐ 不b ù 得d é 作zu ò 圣sh èng 者zh ě ，只zh ī 为w éi 妄w àng 念ni àn 相xi āng 缠ch án 耳ěr 。汝r ǔ 坐zu ò 三s ān 日r ì ，不b ú 见ji àn 起q ǐ 一y í 妄w àng 念ni àn ，何h é 也y ě

？”

余y ú 曰yu ē ：“ 吾w ú 为w èi 孔k ǒng 先xi ān 生sh ēng 算su àn 定d ìng 。荣r óng 辱r ǔ 死s ǐ生sh ēng ，皆ji ē 有y ǒu 定d ìng 数sh ù 。即j í 要y ào 妄w àng 想xi ǎng ，亦y ì 无w ú 可k ě 妄w àng 想xi ǎng

。”

云y ún 谷g ǔ 笑xi ào 曰yu ē ：“ 我w ǒ 待d ài 汝r ǔ 是sh ì 豪h áo 杰ji é ，原yu án 来l ái 只zh ī 是sh ì 凡f án 夫f ū

。” 问w èn 其q í 故g ù ，曰yu ē ：“ 人r én 未w èi 能n éng 无w ú 心x īn ，终zh ōng 为w éi 阴y īn 阳y áng 所su ǒ 缚f ú

，安ān 得d é 无w ú 数sh ù ？但d àn 惟w éi 凡f án 人r én 有y ǒu 数sh ù。极j í 善sh àn 之zh ī 人r én ，数sh ù 固g ù 拘j ū 他t ā 不b ú 定d ìng ；极j í 恶è 之zh ī 人r én ，数sh ù 亦y ì 拘j ū 他t ā 不b ú 定d ìng 。汝r ǔ 二èr 十sh í 年ni án 来l ái ，被b èi 他t ā 算su àn 定d ìng ，不b ú 曾c éng 转zhu ǎn 动d òng 一y ī 毫h áo ，岂q ǐ 非f ēi 是sh ì 凡f án 夫f ū

？”

余y ú 问w èn 曰yu ē ：“ 然r án 则z é 数sh ù 可k ě 逃t áo 乎h ū ？”曰yu ē ：“ 命m ìng 由y óu 我w ǒ 作zu ò ，福f ú

自z ì 己j ǐ 求qi ú 。诗sh ī 书sh ū 所su ǒ 称ch ēng ，的d í 为w éi 明m íng 训x ùn 。我w ǒ 教ji ào 典di ǎn 中zh ōng 说shu ō

：‘ 求qi ú 富f ù 贵gu ì 得d é 富f ù 贵gu ì ，求qi ú 男n án 女n ǚ 得d é 男n án 女n ǚ ，求qi ú 长ch áng 寿sh òu 得d é 长ch áng 寿sh òu 。’夫f ú 妄w àng 语y ǔ 乃n ǎi 释sh ì 迦ji ā 大d à 戒ji è ，诸zh ū 佛f ó 菩p ú 萨s à ，岂q ǐ 诳ku áng 语y ǔ 欺q ī 人r én

？”

余y ú 进j ìn 曰yu ē ：“ 孟m èng 子z ǐ 言y án ：‘ 求qi ú 则z é 得d é 之zh ī ’，是sh ì 求qi ú 在z ài 我w ǒ 者zh ě 也y ě

。道d ào 德d é 仁r én 义y ì 可k ě 以y ǐ 力l ì 求qi ú ，功g ōng 名m íng 富f ù 贵gu ì ，如r ú 何h é 求qi ú 得d é

？”

云y ún 谷g ǔ 曰yu ē ：“ 孟m èng 子z ǐ 之zh ī 言y án 不b ú 错cu ò ，汝r ǔ 自z ì 错cu ò 解ji ě 了li ǎo 。汝r ǔ 不b ú 见ji àn 六li ù 祖z ǔ 说shu ō ：‘一y í 切qi ē 福f ú 田ti án ，不b ù 离l í 方f āng 寸c ùn 。从c óng 心x īn 而ér 觅m ì ，感g ǎn 无w ú 不b ù

通t ōng 。’求qi ú 在z ài 我w ǒ ，不b ù 独d ú 得d é 道d ào 德d é 仁r én 义y ì ，亦y ì 得d é 功g ōng 名m íng 富f ù 贵gu ì 。内n èi 外w ài 双shu āng 得d é ，是sh ì 求qi ú 有y ǒu 益y ì 于y ú 得d é 也y ě 。若ru ò 不b ù 反f ǎn 躬g ōng 内n èi 省x ǐng ，而ér 徒t ú 向xi àng 外w ài 驰ch í 求qi ú ，则z é 求qi ú 之zh ī 有y ǒu 道d ào ，而ér 得d é 之zh ī 有y ǒu 命m ìng 矣y ǐ 。内n èi 外w ài 双shu āng 失sh ī ，故g ù 无w ú 益y ì

。”

因y īn 问w èn 孔k ǒng 公g ōng 算su àn 汝r ǔ 终zh ōng 身sh ēn 若ru ò 何h é ，余y ú 以y ǐ 实sh í 告g ào 。云y ún 谷g ǔ 曰yu ē ：“ 汝r ǔ 自z ì 揣chu āi 应y īng 得d é 科k ē 第d ì 否f ǒu ？应y īng 生sh ēng 子z ǐ 否f ǒu

？”

余y ú 追zhu ī 省x ǐng 良li áng 久ji ǔ ，曰yu ē ：“ 不b ù 应y ìng 也y ě 。科k ē 第d ì 中zh ōng 人r én ，类l èi 有y ǒu

福f ú 相xi àng 。余y ú 福f ú 薄b ó ，又y òu 不b ù 能n éng 积j ī 功g ōng 累l ěi 行x íng ，以y ǐ 基j ī 厚h òu 福f ú 。兼ji ān 不b ù 耐n ài 烦f án 剧j ù ，不b ù 能n éng 容r óng 人r én 。时sh í 或hu ò 以y ǐ 才c ái 智zh ì 盖g ài 人r én ，直zh í 心x īn 直zh í 行x íng ，轻q īng 言y án 妄w àng 谈t án 。凡f án 此c ǐ 皆ji ē 薄b ó 福f ú 之zh ī 相xi àng 也y ě ，岂q ǐ 宜y í 科k ē 第d ì 哉z āi

！”

“ 地d ì 之zh ī 秽hu ì 者zh ě 多du ō 生sh ēng 物w ù ，水shu ǐ 之zh ī 清q īng 者zh ě 常ch áng 无w ú 鱼y ú 。余y ú 好h ào

洁ji é ，宜y í 无w ú 子z ǐ 者zh ě 一y ī ；和h é 气q ì 能n éng 育y ù 万w àn 物w ù ，余y ú 善sh àn 怒n ù ，宜y í 无w ú 子z ǐ 者zh ě 二èr ；爱ài 为w éi 生sh ēng 生sh ēng 之zh ī 本b ěn ，忍r ěn 为w éi 不b ú 育y ù 之zh ī 根g ēn 。余y ú 矜j īn 惜x ī 名m íng 节ji é ，常ch áng 不b ù 能n éng 舍sh ě 己j ǐ 救ji ù 人r én ，宜y í 无w ú 子z ǐ 者zh ě 三s ān ； 多du ō 言y án 耗h ào 气q ì

，宜y í 无w ú 子z ǐ 者zh ě 四s ì ；喜x ǐ 饮y ǐn 铄shu ò 精j īng ，宜y í 无w ú 子z ǐ 者zh ě 五w ǔ ； 好h ǎo 彻ch è 夜y è 长ch áng 坐zu ò ，而ér 不b ù 知zh ī 葆b ǎo 元yu án 毓y ù 神sh én ，宜y í 无w ú 子z ǐ 者zh ě 六li ù 。其q í 余y ú 过gu ò 恶è 尚sh àng 多du ō ，不b ù 能n éng 悉x ī 数sh ǔ

。”

云y ún 谷g ǔ 曰yu ē ：“ 岂q ǐ 惟w éi 科k ē 第d ì 哉z āi ！世sh ì 间ji ān 享xi ǎng 千qi ān 金j īn 之zh ī 产ch ǎn 者zh ě

，定d ìng 是sh ì 千qi ān 金j īn 人r én 物w ù ；享xi ǎng 百b ǎi 金j īn 之zh ī 产ch ǎn 者zh ě ，定d ìng 是sh ì 百b ǎi 金j īn 人r én 物w ù

；应y ìng 饿è 死s ǐ 者zh ě ，定d ìng 是sh ì 饿è 死s ǐ 人r én 物w ù 。天ti ān 不b ù 过gu ò 因y īn 材c ái 而ér 笃d ǔ ，几j ǐ 曾c éng 加ji ā 纤xi ān 毫h áo 意y ì 思s ī 。即j í 如r ú 生sh ēng 子z ǐ ，有y ǒu 百b ǎi 世sh ì 之zh ī 德d é 者zh ě ，定d ìng 有y ǒu 百b ǎi

世sh ì 子z ǐ 孙s ūn 保b ǎo 之zh ī ；有y ǒu 十sh í 世sh ì 之zh ī 德d é 者zh ě ，定d ìng 有y ǒu 十sh í 世sh ì 子z ǐ 孙s ūn 保b ǎo 之zh ī ；有y ǒu 三s ān 世sh ì 二èr 世sh ì 之zh ī 德d é 者zh ě ，定d ìng 有y ǒu 三s ān 世sh ì 二èr 世sh ì 子z ǐ 孙s ūn 保b ǎo 之zh ī；其q í 斩zh ǎn 焉y ān 无w ú 后h òu 者zh ě ，德d é 至zh ì 薄b ó 也y ě

。

汝r ǔ 今j īn 既j ì 知zh ī 非f ēi ，将ji āng 向xi àng 来l ái 不b ù 发f ā 科k ē 第d ì ，及j í 不b ù 生sh ēng 子z ǐ 之zh ī 相xi āng ，尽j ìn 情q íng 改g ǎi 刷shu ā 。务w ù 要y ào 积j ī 德d é ，务w ù 要y ào 包b āo 荒hu āng ，务w ù 要y ào 和h é 爱ài

，务w ù 要y ào 惜x ī 精j īng 神sh én 。从c óng 前qi án 种zh ǒng 种zh ǒng ，譬p ì 如r ú 昨zu ó 日r ì 死s ǐ ，从c óng 后h òu 种zh ǒng 种zh ǒng 譬p ì 如r ú 今j īn 日r ì 生sh ēng 。此c ǐ 义y ì 理l ǐ 再z ài 生sh ēng 之zh ī 身sh ēn 也y ě

。

夫f ú 血xi ě 肉r òu 之zh ī 身sh ēn ，尚sh àng 然r án 有y ǒu 数sh ù ；义y ì 理l ǐ 之zh ī 身sh ēn ，岂q ǐ 不b ù 能n éng 格g é 天ti ān ！太t ài 甲ji ǎ 曰yu ē ：‘ 天ti ān 作zu ò 孽ni è ，犹y óu 可k ě 违w éi ；自z ì 作zu ò 孽ni è ，不b ù 可k ě 活hu ó 。’诗sh ī 云y ún ：‘ 永y ǒng 言y án 配p èi 命m ìng ，自z ì 求qi ú 多du ō 福f ú 。’孔k ǒng 先xi ān 生sh ēng 算su àn 汝r ǔ 不b ù 登d ēng 科k ē 第d ì ，不b ù 生sh ēng 子z ǐ 者zh ě ，此c ǐ 天ti ān 作zu ò 之zh ī 孽ni è 也y ě，犹y óu 可k ě 得d é 而ér 违w éi 也y ě 。汝r ǔ 今j īn 扩ku ò 充ch ōng 德d é 性x ìng ，力l ì 行x íng 善sh àn 事sh ì ，多du ō 积j ī 阴y īn 德d é 。此c ǐ 自z ì 己j ǐ 所su ǒ 作zu ò 之zh ī 福f ú 也y ě ，安ān 得d é 而ér 不b ú 受sh òu 享xi ǎng 乎h ū

？

易y ì 为w éi 君j ūn 子z ǐ 谋m óu ，趋q ū 吉j í 避b ì 凶xi ōng 。若ru ò 言y án 天ti ān 命m ìng 有y ǒu 常ch áng ，吉j í 何h é 可k ě 趋q ū ，凶xi ōng 何h é 可k ě 避b ì ？开k āi 章zh āng 第d ì 一y ī 义y ì ，便bi àn 说shu ō ：‘ 积j ī 善sh àn 之zh ī

家ji ā ，必b ì 有y ǒu 余y ú 庆q ìng 。’汝r ǔ 信x ìn 得d é 及j í 否f ǒu

？”

余y ú 信x ìn 其q í 言y án 。拜b ài 而ér 受sh òu 教ji ào ，因y īn 将ji āng 往w ǎng 日r ì 之zh ī 罪zu ì 佛f ó 前qi án 尽j ìn 情q íng 发f ā 露l ù ，为w éi 疏sh ū 一y ì 通t ōng 。先xi ān 求qi ú 登d ēng 科k ē ，誓sh ì 行x íng 善sh àn 事sh ì 三s ān 千qi ān 条ti áo ，以y ǐ 报b ào 天ti ān 地d ì 祖z ǔ 宗z ōng 之zh ī 德d é

。

云y ún 谷g ǔ 出ch ū 功g ōng 过gu ò 格g é 示sh ì 余y ú 。令l ìng 所su ǒ 行x íng 之zh ī 事sh ì ，逐zh ú 日r ì 登d ēng 记j ì 。善sh àn 则z é 记j ì 数sh ù ，恶è 则z é 退tu ì 除ch ú 。且qi ě 教ji āo 持ch í 准zh ǔn 提t í 咒zh òu ，以y ǐ 期q ī 必b ì 验y àn

。

语y ù 余y ú 曰yu ē ：“ 符f ú 录l ù 家ji ā 有y ǒu 云y ún ：‘不b ú 会hu ì 书sh ū 符f ú ，被b èi 鬼gu ǐ 神sh én 笑xi ào

。’此c ǐ 有y ǒu 秘m ì 传chu án ，只zh ī 是sh ì 不b ú 动d òng 念ni àn 也y ě 。执zh í 笔b ǐ 书sh ū 符f ú ，先xi ān 把b ǎ 万w àn 缘yu án 放f àng 下xi à ，一y ì 尘ch én 不b ù 起q ǐ 。从c óng 此c ǐ 念ni àn 头t óu 不b ú 动d òng 处ch ù ，下xi à 一y ì 点di ǎn 谓w èi 之zh ī 混h ùn 沌d ùn 开k āi 基j ī 。由y óu 此c ǐ 而ér 一y ì 笔b ǐ 挥hu ī 成ch éng ，更g èng 无w ú 思s ī 虑l ǜ ，此c ǐ 符f ú 便bi àn 灵l íng 。凡f án 祈q í 天ti ān 立l ì 命m ìng ，都d ōu 要y ào 从c óng 无w ú 思s ī 无w ú 虑l ǜ 处ch ù 感g ǎn 格g é

。

孟m èng 子z ǐ 论l ùn 立l ì 命m ìng 之zh ī 学xu é ，而ér 曰yu ē ：‘ 夭y āo 寿sh òu 不b ú 贰èr 。’夫f ū 夭y āo 与y ǔ 寿sh òu ，至zh ì 贰èr 者zh ě 也y ě 。当d āng 其q í 不b ú 动d òng 念ni àn 时sh í ，孰sh ú 为w éi 夭y āo ，孰sh ú 为w éi 寿sh òu ？细x ì 分f ēn 之zh ī ，丰f ēng 歉qi àn 不b ú 贰èr ，然r án 后h òu 可k ě 立l ì 贫p ín 富f ù 之zh ī 命m ìng ；穷qi óng

通t ōng 不b ú 贰èr ，然r án 后h òu 可k ě 立l ì 贵gu ì 贱ji àn 之zh ī 命m ìng ；夭y āo 寿sh òu 不b ú 贰èr ，然r án 后h òu 可k ě 立l ì 生sh ēng 死s ǐ 之zh ī 命m ìng 。人r én 生sh ēng 世sh ì 间ji ān ，惟w éi 死s ǐ 生sh ēng 为w éi 重zh òng ，曰yu ē 夭y āo 寿sh òu 则z é 一y í 切qi è 顺sh ùn 逆n ì 皆ji ē 该g āi 之zh ī 矣y ǐ

。

至zh ì 修xi ū 身sh ēn 以y ǐ 俟s ì 之zh ī ，乃n ǎi 积j ī 德d é 祈q í 天ti ān 之zh ī 事sh ì 。曰yu ē 修xi ū ，则z é 身sh ēn 有y ǒu 过gu ò 恶è ，皆ji ē 当d āng 治zh ì 而ér 去q ù 之zh ī 。曰yu ē 俟s ì ，则z é 一y ì 毫h áo 觊j ì 觎y ú ，一y ì 毫h áo 将ji āng 迎y íng ，皆ji ē 当d āng 斩zh ǎn 绝ju é 之zh ī 矣y ǐ 。到d ào 此c ǐ 地d ì 位w èi ，直zh í 造z ào 先xi ān 天ti ān 之zh ī 境j ìng ，即j í 此c ǐ 便bi àn 是sh ì 实sh í 学xu é

。

汝r ǔ 未w èi 能n éng 无w ú 心x īn ，但d àn 能n éng 持ch í 准zh ǔn 提t í 咒zh òu ，无w ú 记j ì 无w ú 数sh ù ，不b ú 令l ìng 间ji àn 断du àn 。持ch í 得d é 纯ch ún 熟sh ú ，于y ú 持ch í 中zh ōng 不b ù 持ch í ，于y ú 不b ù 持ch í 中zh ōng 持ch í

。到d ào 得d é 念ni àn 头t óu 不b ú 动d òng ，则z é 灵l íng 验y àn 矣y ǐ

。”

余y ú 初ch ū 号h ào 学xu é 海h ǎi ，是sh ì 日r ì 改g ǎi 号h ào 了li ǎo 凡f án 。盖g ài 悟w ù 立l ì 命m ìng 之zh ī 说shu ō

，而ér 不b ú 欲y ù 落lu ò 凡f án 夫f ū 窠k ē 臼ji ù 也y ě 。从c óng 此c ǐ 而ér 后h òu ，终zh ōng 日r ì 兢j īng 兢j īng ，便bi àn 觉ju é 与y ǔ 前qi án 不b ù 同t óng 。前qi án 日r ì 只zh ǐ 是sh ì 悠y ōu 悠y ōu 放f àng 任r èn ，到d ào 此c ǐ 自z ì 有y ǒu 战zh àn 兢j īng 惕t ì 厉l ì 景j ǐng 象xi àng 。在z ài 暗àn 室sh ì 屋w ū 漏l òu 中zh ōng ，常ch áng 恐k ǒng 得d é 罪zu ì 天ti ān 地d ì 鬼gu ǐ 神sh én ；遇y ù 人r én 憎z ēng 我w ǒ 毁hu ǐ 我w ǒ ，自z ì 能n éng 恬ti án 然r án 容r óng 受sh òu

。

到d ào 明m íng 年ni án (西x ī 元yu án 1570年ni án )，礼l ǐ 部b ù 考k ǎo 科k ē 举j ǔ 。孔k ǒng 先xi ān 生sh ēng 算su àn 该g āi 第d ì 三s ān ，忽h ū 考k ǎo 第d ì 一y ī 。其q í 言y án 不b ú 验y àn ，而ér 秋qi ū 闱w éi 中zh òng 式sh ì 矣y ǐ

。

然r án 行x íng 义y ì 未w èi 纯ch ún ，检ji ǎn 身sh ēn 多du ō 误w ù 。或hu ò 见ji àn 善sh àn 而ér 行x íng 之zh ī 不b ù 勇y ǒng ，或hu ò 救ji ù 人r én 而ér 心x īn 常ch áng 自z ì 疑y í ，或hu ò 身sh ēn 勉mi ǎn 为w éi 善sh àn 而ér 口k ǒu 有y ǒu 过gu ò 言y án ，或hu ò 醒x ǐng 时sh í 操c āo 持ch í 而ér 醉zu ì 后h òu 放f àng 逸y ì 。以y ǐ 过gu ò 折zh é 功g ōng ，日r ì 常ch áng 虚x ū 度d ù 。自z ì 己j ǐ 巳s ì 岁su ì (西x ī 元yu án 1569年ni án )发f ā 愿yu àn ，直zh í 至zh ì 己j ǐ 卯m ǎo 岁su ì (西x ī 元yu án 1579年ni án )，历l ì 十sh í 余y ú 年ni án ，而ér 三s ān 千qi ān 善sh àn 行x íng 始sh ǐ 完w án 。时sh í 方f āng 从c óng 李l ǐ 渐ji àn 庵ān 入r ù 关gu ān ，未w èi 及j í 回hu í 向xi àng 。庚g ēng 辰ch én (西x ī 元yu án 1580年ni án )南n án 还hu án ，始sh ǐ 请q ǐng 性x ìng 空k ōng 、慧hu ì 空k ōng 诸zh ū 上sh àng 人r én ，就ji ù 东d ōng 塔t ǎ 禅ch án 堂t áng 回hu í 向xi àng 。遂su ì 起q ǐ 求qi ú 子z ǐ 愿yu àn ，亦y ì 许x ǔ 行x íng 三s ān 千qi ān 善sh àn 事sh ì 。辛x īn 巳s ì (西x ī 元yu án

1581年ni án )，生sh ēng 男n án 天ti ān 启q ǐ

。

余y ú 行x íng 一y í 事sh ì ，随su í 以y ǐ 笔b ǐ 记j ì 。汝r ǔ 母m ǔ 不b ù 能n éng 书sh ū ，每m ěi 行x íng 一y í 事sh ì

，辄zh é 用y òng 鹅é 毛m áo 管gu ǎn ，印y ìn 一y ī 朱zh ū 圈qu ān 于y ú 历l ì 日r ì 之zh ī 上sh àng 。或hu ò 施sh ī 食sh í 贫p ín 人r én ，或hu ò 买m ǎi 放f àng 生sh ēng 命m ìng ，一y í 日r ì 有y ǒu 多du ō 至zh ì 十sh í 余y ú 圈qu ān 者zh ě 。至zh ì 癸gu ǐ 未w èi (西x ī 元yu án 1583年ni án )八b ā 月yu è ，三s ān 千qi ān 之zh ī 数sh ù 已y ǐ 满m ǎn 。复f ù 请q ǐng 性x ìng 空k ōng

辈b èi ，就ji ù 家ji ā 庭t íng 回hu í 向xi àng 。九ji ǔ 月yu è 十sh í 三s ān 日r ì ，复f ù 起q ǐ 求qi ú 进j ìn 士sh ì 愿yu àn

， 许x ǔ 行x íng 善sh àn 事sh ì 一y í 万w àn 条ti áo 。丙b ǐng 戌x ū (西x ī 元yu án 1586年ni án )登d ēng 第d ì ，授sh òu 宝b ǎo 坻d ǐ 知zh ī 县xi àn

。

余y ú 置zh ì 空k ōng 格g é 一y í 册c è ，名m íng 曰yu ē 《治zh ì 心x īn 篇pi ān 》 。晨ch én 起q ǐ 坐zu ò 堂t áng

，家ji ā 人r én 携xi é 付f ù 门m én 役y ì ，置zh ì 案àn 上sh àng ，所su ǒ 行x íng 善sh àn 恶è ， 纤xi ān 悉x ī 必b ì 记j ì

。夜y è 则z é 设sh è 桌zhu ō 于y ú 庭t íng ，效xi ào 赵zh ào 阅yu è 道d ào 焚f én 香xi āng 告g ào 帝d ì

。

汝r ǔ 母m ǔ 见ji àn 所su ǒ 行x íng 不b ù 多du ō ，辄zh é 颦p ín 蹙c ù 曰yu ē ：“ 我w ǒ 前qi án 在z ài 家ji ā ，相xi āng 助zh ù 为w éi 善sh àn ，故g ù 三s ān 千qi ān 之zh ī 数sh ù 得d é 完w án 。今j īn 许x ǔ 一y í 万w àn ，衙y á 中zh ōng 无w ú 事sh ì 可k ě 行x íng ，何h é 时sh í 得d é 圆yu án 满m ǎn 乎h ū

？”

夜y è 间ji ān 偶ǒu 梦m èng 见ji àn 一y ì 神sh én 人r én 。余y ú 言y án 善sh àn 事sh ì 难n án 完w án 之zh ī 故g ù ，神sh én 曰yu ē ：“ 只zh ī 减ji ǎn 粮li áng 一y ì 节ji é ，万w àn 行x íng 俱j ù 完w án 矣y ǐ 。”盖g ài 宝b ǎo 坻d ǐ 之zh ī 田ti án ，每m ěi 亩m ǔ 二èr 分f ēn 三s ān 厘l í 七q ī 毫h áo 。余y ú 为w èi 区q ū 处ch ǔ ，减ji ǎn 至zh ì 一y ì 分f ēn 四s ì 厘l í 六li ù 毫h áo

。委w ěi 有y ǒu 此c ǐ 事sh ì ，心x īn 颇p ō 惊j īng 疑y í 。适sh ì 幻hu àn 余y ú 禅ch án 师sh ī 自z ì 五w ǔ 台t ái 来l ái ，余y ú 以y ǐ 梦m èng 告g ào 之zh ī ，且qi ě 问w èn 此c ǐ 事sh ì 宜y í 信x ìn 否f ǒu 。师sh ī 曰yu ē ：“ 善sh àn 心x īn 真zh ēn 切qi ē

，即j í 一y ì 行x íng 可k ě 当d āng 万w àn 善sh àn ，况ku àng 合h é 县xi àn 减ji ǎn 粮li áng ，万w àn 民m ín 受sh òu 福f ú

乎h ū ？”吾w ú 即j í 捐ju ān 俸f èng 银y ín ，请q ǐng 其q í 就ji ù 五w ǔ 台t ái 山sh ān 斋zh āi 僧s ēng 一y ī 万w àn 而ér 回hu í 向xi àng 之zh ī

。

孔k ǒng 公g ōng 算su àn 予y ú 五w ǔ 十sh í 三s ān 岁su ì 有y ǒu 厄è 。余y ú 未w èi 尝ch áng 祈q í 寿sh òu ，是sh ì 岁su ì 竟j ìng 无w ú 恙y àng 。今j īn 六li ù 十sh í 九ji ǔ 矣y ǐ 。书sh ū 曰yu ē ：“ 天ti ān 难n án 谌ch én ，命m ìng 靡m í 常ch áng

。”又y òu 云y ún ：“ 惟w éi 命m ìng 不b ù 于y ú 常ch áng 。 ” 皆ji ē 非f ēi 诳ku áng 语y ǔ 。吾w ú 于y ú 是sh ì 而ér 知zh ī

，凡f án 称ch ēng 祸hu ò 福f ú 自z ì 己j ǐ 求qi ú 之zh ī 者zh ě ，乃n ǎi 圣sh èng 贤xi án 之zh ī 言y án 。若ru ò 谓w èi 祸hu ò 福f ú 惟w éi 天ti ān 所su ǒ 命m ìng ，则z é 世sh ì 俗s ú 之zh ī 论l ùn 矣y ǐ

。

汝r ǔ 之zh ī 命m ìng 未w èi 知zh ī 若ru ò 何h é ，即j í 命m ìng 当d āng 荣r óng 显xi ǎn ，常ch áng 作zu ò 落lu ò 寞m ò 想xi ǎng ；即j í 时sh í 当d āng 顺sh ùn 利l ì ，常ch áng 作zu ò 拂f ú 逆n ì 想xi ǎng ；即j í 眼y ǎn 前qi án 足z ú 食sh í

，常ch áng 作zu ò 贫p ín 窭j ù 想xi ǎng ；即j í 人r én 相xi āng 爱ài 敬j ìng ，常ch áng 作zu ò 恐k ǒng 惧j ù 想xi ǎng ；即j í 家ji ā 世sh ì 望w àng 重zh òng ，常ch áng 作zu ò 卑b ēi 下xi à 想xi ǎng ；即j í 学xu é 问w èn 颇p ō 优y ōu ，常ch áng 作zu ò 浅qi ǎn 陋l òu 想xi ǎng

。

远yu ǎn 思s ī 扬y áng 祖z ǔ 宗z ōng 之zh ī 德d é ，近j ìn 思s ī 盖g ài 父f ù 母m ǔ 之zh ī 愆qi ān ；上sh àng 思s ī 报b ào 国gu ó 之zh ī 恩ēn ，下xi à 思s ī 造z ào 家ji ā 之zh ī 福f ú ；外w ài 思s ī 济j ì 人r én 之zh ī 急j í ，内n èi 思s ī 闲xi án 己j ǐ 之zh ī 邪y é

。

务w ù 要y ào 日r ì 日r ì 知zh ī 非f ēi ，日r ì 日r ì 改g ǎi 过gu ò ；一y í 日r ì 不b ù 知zh ī 非f ēi ，即j í 一y í 日r ì 安ān 于y ú 自z ì 是sh ì ； 一y í 日r ì 无w ú 过gu ò 可k ě 改g ǎi ，即j í 一y í 日r ì 无w ú 步b ù 可k ě 进j ìn 。天ti ān 下xi à 聪c ōng 明m íng 俊j ùn 秀xi ù 不b ù 少sh ǎo ，所su ǒ 以y ǐ 德d é 不b ù 加ji ā 修xi ū ，业y è 不b ù 加ji ā 广gu ǎng 者zh ě ，只zh ī 为w èi 因y īn 循x ún 二èr 字z ì ，耽d ān 搁g ē 一y ì 生sh ēng

。

云y ún 谷g ǔ 禅ch án 师sh ī 所su ǒ 授sh òu 立l ì 命m ìng 之zh ī 说shu ō ，乃n ǎi 至zh ì 精j īng 至zh ì 邃su ì 至zh ì 真zh ēn 至zh ì 正zh èng 之zh ī 理l ǐ ，其q í 熟sh ú 玩w án 而ér 勉mi ǎn 行x íng 之zh ī ，毋w ú 自z ì 旷ku àng 也y ě

。

二èr 、改g ǎi 过gu ò 之zh ī 法f ǎ

《春ch ūn 秋qi ū》 诸zh ū 大d à 夫f ū ，见ji àn 人r én 言y án 动d òng ，亿y ì 而ér 谈t án 其q í 祸hu ò 福f ú ，靡m ǐ

不b ú 验y àn 者zh ě 。左zu ǒ 国gu ó 诸zh ū 记j ì 可k ě 观gu ān 也y ě

。

大d à 都d ōu 吉j í 凶xi ōng 之zh ī 兆zh ào ，萌m éng 乎h ū 心x īn 而ér 动d òng 乎h ū 四s ì 体t ǐ 。其q í 过gu ò 于y ú 厚h òu 者zh ě 常ch áng 获hu ò 福f ú ，过gu ò 于y ú 薄b ó 者zh ě 常ch áng 近j ìn 祸hu ò 。俗s ú 眼y ǎn 多du ō 翳y ì ，谓w èi 有y ǒu 未w èi 定d ìng 而ér 不b ù 可k ě 测c è 者zh ě

。

至zh ì 诚ch éng 合h é 天ti ān ，福f ú 之zh ī 将ji āng 至zh ì ，观gu ān 其q í 善sh àn 而ér 必b ì 先xi ān 知zh ī 之zh ī 矣y ǐ ；祸hu ò 之zh ī 将ji āng 至zh ì ，观gu ān 其q í 不b ú 善sh àn 而ér 必b ì 先xi ān 知zh ī 之zh ī 矣y ǐ 。今j īn 欲y ù 获hu ò

福f ú 而ér 远yu ǎn 祸hu ò ，未w èi 论l ùn 行x íng 善sh àn ，先xi ān 须x ū 改g ǎi 过gu ò

。

但d àn 改g ǎi 过gu ò 者zh ě ，第d ì 一y ī ，要y ào 发f ā 耻ch ǐ 心x īn 。思s ī 古g ǔ 之zh ī 圣sh èng 贤xi án ，与y ǔ 我w ǒ 同t óng 为w éi 丈zh àng 夫f ū ，彼b ǐ 何h é 以y ǐ 百b ǎi 世sh ì 可k ě 师sh ī，我w ǒ 何h é 以y ǐ 一y ì 身sh ēn 瓦w ǎ 裂li è ？耽d ān 染r ǎn 尘ch én 情q íng ，私s ī 行x íng 不b ú 义y ì ，谓w èi 人r én 不b ù 知zh ī ，傲ào 然r án 无w ú 愧ku ì

，将ji āng 日r ì 沦l ún 于y ú 禽q ín 兽sh òu 而ér 不b ú 自z ì 知zh ī 矣y ǐ 。世sh ì 之zh ī 可k ě 羞xi ū 可k ě 耻ch ǐ 者zh ě ，莫m ò 大d à 乎h ū 此c ǐ 。孟m èng 子z ǐ 曰yu ē ：“耻ch ǐ 之zh ī 于y ú 人r én 大d à 矣y ǐ 。”以y ǐ 其q í 得d é 之zh ī 则z é 圣sh èng 贤xi án ，失sh ī 之zh ī 则z é 禽q ín 兽sh òu 耳ěr 。此c ǐ 改g ǎi 过gu ò 之zh ī 要y ào 机j ī 也y ě

。

第d ì 二èr ，要y ào 发f ā 畏w èi 心x īn 。天ti ān 地d ì 在z ài 上sh àng ，鬼gu ǐ 神sh én 难n án 欺q ī 。吾w ú 虽su ī 过gu ò 在z ài 隐y ǐn 微w ēi ，而ér 天ti ān 地d ì 鬼gu ǐ 神sh én 实sh í 鉴ji àn 临l ín 之zh ī ，重zh òng 则z é 降ji àng 之zh ī 百b ǎi 殃y āng ，轻q īng 则z é 损s ǔn 其q í 现xi àn 福f ú 。吾w ú 何h é 可k ě 以y ǐ 不b ú 惧j ù

？

不b ù 惟w éi 是sh ì 也y ě 。闲xi án 居j ū 之zh ī 地d ì ，指zh ǐ 视sh ì 昭zh āo 然r án 。吾w ú 虽su ī 掩y ǎn 之zh ī 甚sh èn 密m ì ，文w én 之zh ī 甚sh èn 巧qi ǎo ，而ér 肺f èi 肝g ān 早z ǎo 露l ù ，终zh ōng 难n án 自z ì 欺q ī 。被b èi 人r én 觑q ù 破p ò ，不b ù 值zh í 一y ì 文w én 矣y ǐ 。乌w ū 得d é 不b ù 懔l ǐn 懔l ǐn

？

不b ù 惟w éi 是sh ì 也y ě 。一y ì 息x ī 尚sh àng 存c ún ，弥m í 天ti ān 之zh ī 恶è ，犹y óu 可k ě 悔hu ǐ 改g ǎi

。古g ǔ 人r én 有y ǒu 一y ì 生sh ēng 作zu ò 恶è ，临l ín 死s ǐ 悔hu ǐ 悟w ù ，发f ā 一y í 善sh àn 念ni àn 遂su ì 得d é 善sh àn

终zh ōng 者zh ě 。谓w èi 一y í 念ni àn 猛m ěng 厉l ì ，足z ú 以y ǐ 涤d í 百b ǎi 年ni án 之zh ī 恶è 也y ě 。譬p ì 如r ú 千qi ān 年ni án 幽y ōu 谷g ǔ ，一y ì 灯d ēng 才c ái 照zh ào ，则z é 千qi ān 年ni án 之zh ī 暗àn 俱j ù 除ch ú 。故g ù 过gu ò 不b ú 论l ùn 久ji ǔ 近j ìn ，惟w éi 以y ǐ 改g ǎi 为w éi 贵gu ì

。

但d àn 尘ch én 世sh ì 无w ú 常ch áng ，肉r òu 身sh ēn 易y ì 殒y ǔn ，一y ì 息x ī 不b ù 属zh ǔ ，欲y ù 改g ǎi 无w ú 由y óu 矣y ǐ 。明m íng 则z é 千qi ān 百b ǎi 年ni án 担d ān 负f ù 恶è 名m íng ，虽su ī 孝xi ào 子z ǐ 慈c í 孙s ūn ，不b ù 能n éng 洗x ǐ 涤d í 。幽y ōu 则z é 千qi ān 百b ǎi 劫ji é 沉ch én 沦l ún 狱y ù 报b ào ，虽su ī 圣sh èng 贤xi án 佛f ó 菩p ú 萨s à ，不b ù 能n éng 援yu án 引y ǐn ，乌w ū 得d é 不b ú 畏w èi

？

第d ì 三s ān ，须x ū 发f ā 勇y ǒng 心x īn 。人r én 不b ù 改g ǎi 过gu ò ，多du ō 是sh ì 因y īn 循x ún 退tu ì 缩su ō

。吾w ú 须x ū 奋f èn 然r án 振zh èn 作zu ò ，不b ú 用y òng 迟ch í 疑y í ，不b ù 烦f án 等d ěng 待d ài 。小xi ǎo 者zh ě 如r ú 芒m áng 刺c ì 在z ài 肉r òu ，速s ù 与y ǔ 抉ju é 剔t ī ；大d à 者zh ě 如r ú 毒d ú 蛇sh é 啮ni è 指zh ǐ ，速s ù 与y ǔ 斩zh ǎn 除ch ú

，无w ú 丝s ī 毫h áo 凝n íng 滞zh ì 。此c ǐ 风f ēng 雷l éi 之zh ī 所su ǒ 以y ǐ 为w éi 益y ì 也y ě

。

具j ù 是sh ì 三s ān 心x īn ，则z é 有y ǒu 过gu ò 斯s ī 改g ǎi 。如r ú 春ch ūn 冰b īng 遇y ù 日r ì ，何h é 患hu àn 不b ù 消xi āo 乎h ū ？然r án 人r én 之zh ī 过gu ò ，有y ǒu 从c óng 事sh ì 上sh àng 改g ǎi 者zh ě ，有y ǒu 从c óng 理l ǐ 上sh àng 改g ǎi 者zh ě ，有y ǒu 从c óng 心x īn 上sh àng 改g ǎi 者zh ě 。工g ōng 夫f ū 不b ù 同t óng ，效xi ào 验y àn 亦y ì 异y ì

。

如r ú 前qi án 日r ì 杀sh ā 生sh ēng ，今j īn 戒ji è 不b ù 杀sh ā ；前qi án 日r ì 怒n ù 詈l ì ，今j īn 戒ji è 不b ú 怒n ù

；

此c ǐ 就ji ù 其q í 事sh ì 而ér 改g ǎi 之zh ī 者zh ě 也y ě 。强qi áng 制zh ì 于y ú 外w ài ，其q í 难n án 百b ǎi 倍b èi ，且qi ě 病b ìng 根g ēn 终zh ōng 在z ài ，东d ōng 灭mi è 西x ī 生sh ēng ，非f ēi 究ji ū 竟j ìng 廓ku ò 然r án 之zh ī 道d ào 也y ě

。

善sh àn 改g ǎi 过gu ò 者zh ě ，未w èi 禁j ìn 其q í 事sh ì ，先xi ān 明m íng 其q í 理l ǐ 。如r ú 过gu ò 在z ài 杀sh ā 生sh ēng ，即j í 思s ī 曰yu ē ：上sh àng 帝d ì 好h ào 生sh ēng ，物w ù 皆ji ē 恋li àn 命m ìng 。杀sh ā 彼b ǐ 养y ǎng 己j ǐ

，岂q ǐ 能n éng 自z ì 安ān ？且qi ě 彼b ǐ 之zh ī 杀sh ā 也y ě ，既j ì 受sh òu 屠t ú 割g ē ，复f ù 入r ù 鼎d ǐng 镬hu ò

。种zh ǒng 种zh ǒng 痛t òng 苦k ǔ ，彻ch è 入r ù 骨g ǔ 髓su ǐ 。己j ǐ 之zh ī 养y ǎng 也y ě ，珍zh ēn 膏g āo 罗lu ó 列li è

，食sh í 过gu ò 即j í 空k ōng 。疏sh ū 食sh í 菜c ài 羹g ēng ，尽j ìn 可k ě 充ch ōng 腹f ù ，何h é 必b ì 戕qi āng 彼b ǐ 之zh ī 生sh ēng ，损s ǔn 己j ǐ 之zh ī 福f ú 哉z āi

？

又y òu 思s ī 血xi ě 气q ì 之zh ī 属sh ǔ ，皆ji ē 含h án 灵l íng 知zh ī ，既j ì 有y ǒu 灵l íng 知zh ī ，皆ji ē 我w ǒ 一y ì 体t ǐ 。纵z òng 不b ù 能n éng 躬g ōng 修xi ū 至zh ì 德d é ，使sh ǐ 之zh ī 尊z ūn 我w ǒ 亲q īn 我w ǒ ，岂q ǐ 可k ě 日r ì 戕qi āng 物w ù 命m ìng ，使sh ǐ 之zh ī 仇ch óu 我w ǒ 憾h àn 我w ǒ 于y ú 无w ú 穷qi óng 也y ě ？一y ì 思s ī 及j í 此c ǐ ，将ji āng 有y ǒu 对du ì 食sh í 痛t òng 心x īn ，不b ù 能n éng 下xi à 咽y ān 者zh ě 矣y ǐ

。

如r ú 前qi án 日r ì 好h ào 怒n ù ，必b ì 思s ī 曰yu ē ：“人r én 有y ǒu 不b ù 及j í ，情q íng 所su ǒ 宜y í 矜j īn ，悖b èi 理l ǐ 相xi āng 干g àn ，于y ú 我w ǒ 何h é 与y ù ？本b ěn 无w ú 可k ě 怒n ù 者zh ě

。

又y òu 思s ī 天ti ān 下xi à 无w ú 自z ì 是sh ì 之zh ī 豪h áo 杰ji é ，亦y ì 无w ú 尤y óu 人r én 之zh ī 学xu é 问w èn 。行x íng

有y ǒu 不b ù 得d é ，皆ji ē 己j ǐ 之zh ī 德d é 未w èi 修xi ū 、感g ǎn 未w èi 至zh ì 也y ě 。吾w ú 悉x ī 以y ǐ 自z ì 反f ǎn

，则z é 谤b àng 毁hu ǐ 之zh ī 来l ái ，皆ji ē 磨m ó 炼li àn 玉y ù 成ch éng 之zh ī 地d ì 。我w ǒ 将ji āng 欢hu ān 然r án 受sh òu 赐c ì ，何h é 怒n ù 之zh ī 有y ǒu

？

又y òu 闻w én 谤b àng 而ér 不b ú 怒n ù ，虽su ī 谗ch án 焰y àn 薰x ūn 天ti ān ，如r ú 举j ǔ 火hu ǒ 焚f én 空k ōng

，终zh ōng 将ji āng 自z ì 息x ī 。闻w én 谤b àng 而ér 怒n ù ，虽su ī 巧qi ǎo 心x īn 力l ì 辩bi àn ，如r ú 春ch ūn 蚕c án 作zu ò 茧ji ǎn ，自z ì 取q ǔ 缠ch án 绵mi án ，怒n ù 不b ù 惟w éi 无w ú 益y ì ，且qi ě 有y ǒu 害h ài 也y ě 。其q í 馀y ú 种zh ǒng 种zh ǒng 过gu ò 恶è ，皆ji ē 当d āng 据j ù 理l ǐ 思s ī 之zh ī 。此c ǐ 理l ǐ 既j ì 明m íng ，过gu ò 将ji āng 自z ì 止zh ǐ

。

何h é 谓w èi 从c óng 心x īn 而ér 改g ǎi ？过gu ò 有y ǒu 千qi ān 端du ān ，惟w éi 心x īn 所su ǒ 造z ào 。吾w ú 心x īn 不b ú 动d òng ，过gu ò 安ān 从c óng 生sh ēng ？学xu é 者zh ě 于y ú 好h ào 色s è 、好h ào 名m íng 、好h ào 货hu ò 、好h ào 怒n ù 种zh ǒng 种zh ǒng 诸zh ū 过gu ò ，不b ú 必b ì 逐zh ú 类l èi 寻x ún 求qi ú 。但d àn 当d āng 一y ì 心x īn 为w éi 善sh àn ，正zh èng 念ni àn 现xi àn 前qi án ，邪xi é 念ni àn 自z ì 然r án 污w ū 染r ǎn 不b ú 上sh àng 。如r ú 太t ài 阳y áng 当d āng 空k ōng ，魍w ǎng 魉li ǎng 潜qi án 消xi āo ，此c ǐ 精j īng 一y ī 之zh ī 真zh ēn 传chu án 也y ě 。过gu ò 由y óu 心x īn 造z ào ，亦y ì 由y óu 心x īn 改g ǎi ，如r ú 斩zh ǎn 毒d ú 树sh ù ，直zh í 断du àn 其q í 根g ēn ，奚x ī 必b ì 枝zh ī 枝zh ī 而ér 伐f á ，叶y è 叶y è 而ér 摘zh āi 哉z āi

？

大d à 抵d ǐ 最zu ì 上sh àng 治zh ì 心x īn ，当d āng 下xi à 清q īng 净j ìng 。才c ái 动d òng 即j í 觉ju é ，觉ju é 之zh ī

即j í 无w ú 。苟g ǒu 未w èi 能n éng 然r án ，须x ū 明m íng 理l ǐ 以y ǐ 遣qi ǎn 之zh ī ；又y òu 未w èi 能n éng 然r án ，须x ū 随su í 事sh ì 以y ǐ 禁j ìn 之zh ī 。以y ǐ 上sh àng 事sh ì 而ér 兼ji ān 行x íng 下xi à 功g ōng ，未w èi 为w éi 失sh ī 策c è；执zh í 下xi à 而ér 昧m èi 上sh àng ，则z é 拙zhu ō 矣y ǐ

。

顾g ù 发f ā 愿yu àn 改g ǎi 过gu ò ，明m íng 须x ū 良li áng 朋p éng 提t í 醒x ǐng ，幽y ōu 须x ū 鬼gu ǐ 神sh én 证zh èng 明m íng 。一y ì 心x īn 忏ch àn 悔hu ǐ ，昼zh òu 夜y è 不b ú 懈xi è ，经j īng 一y ì 七q ī 二èr 七q ī ，以y ǐ 至zh ì 一y í 月yu è 二èr 月yu è 三s ān 月yu è ，必b ì 有y ǒu 效xi ào 验y àn

。

或hu ò 觉ju é 心x īn 神sh én 恬ti án 旷ku àng ，或hu ò 觉ju é 智zh ì 慧hu ì 顿d ùn 开k āi ，或hu ò 处ch ù 冗r ǒng 沓t à 而ér 触ch ù 念ni àn 皆ji ē 通t ōng 。或hu ò 遇y ù 怨yu àn 仇ch óu 而ér 回hu í 嗔ch ēn 作zu ò 喜x ǐ 。或hu ò 梦m èng 吐t ǔ 黑h ēi 物w ù ；或hu ò 梦m èng 往w ǎng 圣sh èng 先xi ān 贤xi án ，提t í 携xi é 接ji ē 引y ǐn ；或hu ò 梦m èng 飞f ēi 步b ù 太t ài 虚x ū ；或hu ò 梦m èng 幢chu áng 幡f ān 宝b ǎo 盖g ài ，种zh ǒng 种zh ǒng 胜sh èng 事sh ì ，皆ji ē 过gu ò 消xi āo 罪zu ì 灭mi è 之zh ī 象xi àng 也y ě 。然r án 不b ù 得d é 执zh í 此c ǐ 自z ì 高g āo ，画hu à 而ér 不b ú 进j ìn

。

昔x ī 蘧q ú 伯b ó 玉y ù 当d āng 二èr 十sh í 岁su ì 时sh í ，已y ǐ 觉ju é 前qi án 日r ì 之zh ī 非f ēi ，而ér 尽j ìn 改g ǎi 之zh ī 矣y ǐ ；至zh ì 二èr 十sh í 一y ī 岁su ì ，乃n ǎi 知zh ī 前qi án 之zh ī 所su ǒ 改g ǎi ，未w èi 尽j ìn 也y ě ；及j í 二èr 十sh í 二èr 岁su ì ，回hu í 视sh ì 二èr 十sh í 一y í 岁su ì ，犹y óu 在z ài 梦m èng 中zh ōng ；岁su ì 复f ù 一y ī 岁su ì

，递d ì 递d ì 改g ǎi 之zh ī 。行x íng 年ni án 五w ǔ 十sh í ，而ér 犹y óu 知zh ī 四s ì 十sh í 九ji ǔ 年ni án 之zh ī 非f ēi ，古g ǔ 人r én

改g ǎi 过gu ò 之zh ī 学xu é 如r ú 此c ǐ

。

吾w ú 辈b èi 身sh ēn 为w éi 凡f án 流li ú ，过gu ò 恶è 猬w èi 集j í 。而ér 回hu í 思s ī 往w ǎng 事sh ì ，常ch áng 若ru ò 不b ú 见ji àn 其q í 有y ǒu 过gu ò 者zh ě ，心x īn 粗c ū 而ér

眼y ǎn 翳y ì 也y ě 。

然r án 人r én 之zh ī 过gu ò 恶è 深sh ēn 重zh òng 者zh ě ，亦y ì 有y ǒu 效xi ào 验y àn ：或hu ò 心x īn 神sh én 昏h ūn 塞s è ，转zhu ǎn 头t óu 即j í 忘w àng ；或hu ò 无w ú 事sh ì 而ér 常ch áng 烦f án 恼n ǎo ；或hu ò 见ji àn 君j ūn 子z ǐ 而ér 赧n ǎn 然r án 消xi āo 沮j ǔ ；或hu ò 闻w én 正zh èng 论l ùn 而ér 不b ú 乐l è ；或hu ò 施sh ī 惠hu ì 而ér 人r én 反f ǎn 怨yu àn

；或hu ò 夜y è 梦m èng 颠di ān 倒d ǎo ，甚sh èn 则z é 妄w àng 言y án 失sh ī 志zh ì ，皆ji ē 作zu ò 孽ni è 之zh ī 相xi àng 也y ě

。苟g ǒu 一y í 类l èi 此c ǐ ，即j í 须x ū 奋f èn 发f ā ，舍sh ě 旧ji ù 图t ú 新x īn ，幸x ìng 勿w ù 自z ì 误w ù

。

三s ān 、积j ī 善sh àn 之zh ī 方f āng

易y ì 曰yu ē ：“ 积j ī 善sh àn 之zh ī 家ji ā ，必b ì 有y ǒu 馀y ú 庆q ìng ”昔x í 颜y án 氏sh ì 将ji āng 以y ǐ 女n ǚ 妻q ī 叔sh ū 梁li áng 纥h é ，而ér 历l ì 叙x ù 其q í 祖z ǔ 宗z ōng 积j ī 德d é 之zh ī 长ch áng ，逆n ì 知zh ī 其q í 子z ǐ 孙s ūn 必b ì 有y ǒu 兴x īng 者zh ě 。孔k ǒng 子z ǐ 称ch ēng 舜sh ùn 之zh ī 大d à 孝xi ào ，曰yu ē ：“ 宗z ōng 庙mi ào 飨xi ǎng 之zh ī ，子z ǐ 孙s ūn 保b ǎo 之zh ī ，皆ji ē 至zh ì 论l ùn 也y ě 。”试sh ì 以y ǐ 往w ǎng 事sh ì 征zh ēng 之zh ī

。

杨y áng 少sh ào 师sh ī 荣r óng ，建ji àn 宁n íng 人r én 。世sh ì 以y ǐ 济j ì 渡d ù 为w éi 生sh ēng 。久ji ǔ 雨y ǔ 溪x ī

涨zh ǎng ，横h éng 流li ú 冲ch ōng 毁hu ǐ 民m ín 居j ū ，溺n ì 死s ǐ 者zh ě 顺sh ùn 流li ú 而ér 下xi à ，他t ā 舟zh ōu 皆ji ē 捞l āo 取q ǔ 货hu ò 物w ù ，独d ú 少sh ào 师sh ī 曾z ēng 祖z ǔ 及j í 祖z ǔ ，唯w éi 救ji ù 人r én ，而ér 货hu ò 物w ù 一y ī 无w ú 所su ǒ 取q ǔ ，乡xi āng 人r én 嗤ch ī 其q í 愚y ū 。逮d ài 少sh ào 师sh ī 父f ù 生sh ēng ，家ji ā 渐ji àn 裕y ù ，有y ǒu 神sh én 人r én 化 为hu àw éi 道d ào 者zh ě ，语y ù 之zh ī 曰yu ē ：“ 汝r ǔ 祖z ǔ 父f ù 有y ǒu 阴y īn 功g ōng ，子z ǐ 孙s ūn 当d āng 贵gu ì 显xi ǎn ，宜y í 葬z àng 某m ǒu 地d ì 。”遂su ì 依y ī 其q í 所su ǒ 指zh ǐ 而ér 窆bi ǎn 之zh ī ，即j í 今j īn 白b ái 兔t ù 坟f én 也y ě 。后h òu 生sh ēng 少sh ào 师sh ī ，弱ru ò 冠gu àn 登d ēng 第d ì ，位w èi 至zh ì 三s ān 公g ōng ，加ji ā 曾z ēng 祖z ǔ 、祖z ǔ 、父f ù 如r ú 其q í 官gu ān ，子z ǐ 孙s ūn 贵gu ì 盛sh èng ，至zh ì 今j īn 尚sh àng 多du ō 贤xi án 者zh ě 。

鄞y ín 人r én 杨y áng 自z ì 惩ch éng ，初ch ū 为w éi 县xi àn 吏l ì ，存c ún 心x īn 仁r én 厚h òu ，守sh ǒu 法f ǎ 公g ōng 平p íng 。时sh í 县xi àn 宰z ǎi 严y án 肃s ù ，偶ǒu 挞t à 一y ì 囚qi ú ，血xi ě 流li ú 满m ǎn 前qi án ，而ér 怒n ù 犹y óu 未w èi 息x ī ，杨y áng 跪gu ì 而ér 宽ku ān 解ji ě 之zh ī 。宰z ǎi 曰yu ē ：“ 怎z ěn 奈n ài 此c ǐ 人r én 越yu è 法f ǎ 悖b èi 理l ǐ ，不b ù 由y óu 人r én 不b ú 怒n ù 。”自z ì 惩ch éng 叩k òu 首sh ǒu 曰yu ē ：“ 上sh àng 失sh ī 其q í 道d ào ，民m ín 散s àn 久ji ǔ 矣y ǐ ，如r ú 得d é 其q í 情q íng ，哀āi 矜j īn 勿w ù 喜x ǐ ，喜x ǐ 且qi ě 不b ù 可k ě ，而ér 况ku àng 怒n ù 乎h ū

？”宰z ǎi 为w éi 之zh ī 霁j ì 颜y án 。家ji ā 甚sh èn 贫p ín ，馈ku ì 遗w èi 一y ī 无w ú 所su ǒ 取q ǔ ，遇y ù 囚qi ú 人r én 乏f á 粮li áng ，常ch áng 多du ō 方f āng 以y ǐ 济j ì 之zh ī 。一y í 日r ì ，有y ǒu 新x īn 囚qi ú 数sh ù 人r én 待d ài 哺b ǔ ，家ji ā 又y òu 缺qu ē 米m ǐ ，给j ǐ 囚qi ú， 则z é 家ji ā 人r én 无w ú 食sh í ；自z ì 顾g ù, 则z é 囚qi ú 人r én 堪k ān 悯m ǐn ；与y ǔ

其q í 妇f ù 商sh āng 之zh ī 。妇f ù 曰yu ē ：“ 囚qi ú 从c óng 何h é 来l ái ？”曰yu ē ：“ 自z ì 杭h áng 而ér 来l ái 。沿y án 路l ù 忍r ěn 饥j ī ，菜c ài 色s è 可k ě 掬j ū 。”因y īn 撤ch è 己j ǐ 之zh ī 米m ǐ ，煮zh ǔ 粥zh ōu 以y ǐ 食s ì 囚qi ú 。后h òu 生sh ēng 二èr 子z ǐ ，长zh ǎng 曰yu ē 守sh ǒu 陈ch én ，次c ì 曰yu ē 守sh ǒu 址zh ǐ ，为w éi 南n án 北b ěi 吏l ì 部b ù 侍sh ì 郎l áng ；长ch áng 孙s ūn 为w éi 刑x íng 部b ù 侍sh ì 郎l áng ；次c ì 孙s ūn 为w éi 四s ì 川chu ān 廉li án 宪xi àn ，又y òu 俱j ù 为w éi 名m íng 臣ch én ；今j īn 楚ch ǔ 亭t íng 德d é 政zh èng ，亦y ì 其q í 裔y ì 也y ě

。

昔x ī 正zh èng 统t ǒng 间ji ān ，邓d èng 茂m ào 七q ī 倡ch àng 乱lu àn 于y ú 福f ú 建ji àn ，士sh ì 民m ín 从c óng 贼z éi 者zh ě 甚sh èn 众zh òng ；朝ch áo 廷t íng 起q ǐ 鄞y ín 县xi àn 张zh āng 都d ū 宪xi àn 楷k ǎi 南n án 征zh ēng ，以y ǐ 计j ì 擒q ín 贼z éi ，后h òu 委w ěi 布b ù 政zh èng 司s ī。 谢xi è 都d ū 事sh ì ，搜s ōu 杀sh ā 东d ōng 路l ù 贼z éi 党d ǎng 。谢xi è 求qi ú 贼z éi 中zh ōng 党d ǎng 附f ù 册c è 籍j í ，凡f án 不b ú 附f ù 贼z éi 者zh ě ，密m ì 授sh òu 以y ǐ 白b ái 布b ù 小xi ǎo 旗q í

，约yu ē 兵b īng 至zh ì 日r ì ，插ch ā 旗q í 门m én 首sh ǒu ，戒ji è 军j ūn 兵b īng 无w ú 妄w àng 杀sh ā 。全qu án 活hu ó 万w àn 人r én 。后h òu 谢xi è 之zh ī 子z ǐ 迁qi ān ，中zh òng 状zhu àng 元yu án ，为w éi 宰z ǎi 辅f ǔ ；孙s ūn 丕p ī ，复f ù 中zh òng 探t àn 花hu ā

。

莆p ú 田ti án 林l ín 氏sh ì ，先xi ān 世sh ì 有y ǒu 老l ǎo 母m ǔ 好h ào 善sh àn ，常ch áng 作zu ò 粉f ěn 团tu án 施sh ī 人r én ，求qi ú 取q ǔ 即j í 与y ǔ 之zh ī 无w ú 倦ju àn 色s è 。一y ì 仙xi ān 化hu à 为w éi 道d ào 人r én ，每m ěi 旦d àn 索su ǒ 食sh í 六li ù 七q ī 团tu án ，母m ǔ 日r ì 日r ì 与y ǔ 之zh ī 。终zh ōng 三s ān 年ni án 如r ú 一y í 日r ì ，乃n ǎi 知zh ī 其q í